DADA losse nummers

De laatste drie jaargangen maakten we ieder jaar een nummer over een kleur. Zo verscheen eerder DADA Blauw, DADA Rood en DADA Groen. Dit nummer DADA Geel hoort er zeker bij.

Geel is, net als rood, een natuurlijk pigment dat al gebruikt werd in de prehistorie. Het is de kleur van de zon en het had eeuwenlang een positieve betekenis. In het oude Egypte, en later in Griekenland en in het Romeinse rijk werd geel geassocieerd met macht, vreugde, rijkdom en spiritualiteit. Het is de kleur van korenvelden en welvaart. Het was in Azië de kleur van de keizer en het was daar lange tijd zelfs verboden voor gewone mensen om gele kleren te dragen. 

'Geel is een aangename, zachte en vrolijke kleur, maar in de schaduw wordt het snel onaangenaam, en de geringste vermenging maakt het vies, verdrietig, lelijk en van weinig belang.', schreef de beroemde Duitse schrijver Goethe (1749-1832). Naast de zonnige betekenis heeft geel vaak ook een slechte kant. Sommige geelpigmenten zijn giftig en zo kreeg geel een slechte reputatie. Bovendien kon het ook niet op tegen goud, dat alles heeft wat geel ook heeft, maar dan ook nog glimt en glinstert. Geel werd de kleur van verraad, waanzin, immoraliteit en van uitsluiting. Denk aan de jodenster of de gele mantel van Judas. 

Gelukkig is geel is ook de kleur van het jasje van het melkmeisje van Vermeer en de korenvelden van Van Gogh. Die laatste moest er eerst helemaal voor naar Zuid-Franrijk, maar Vermeer zag het licht gewoon in Delft, onder onze eigen Hollandse lage wolkenluchten. Zo ook Rembrandt die op zijn schilderijen de zon kon laten schijnen. Er is dus meer dan genoeg om je op te verheugen in dit geweldige gele nummer van DADA. Geniet ervan met grote gele teugen!

Wie denkt dat sport en kunst niet samengaan, denkt daar misschien na dit bijzondere nummer van DADA toch anders over. Kunst en sport kunnen prima samen. Al was het alleen al om de posters die kunstenaars ontwerpen voor een van de grootste sportevenementen ter wereld. De poster die de beroemde Britse schilder Hockney maakte voor de Olympische van München is daar een mooi voorbeeld van. We gaan terug naar het begin: de Spelen in Griekenland, toen atleten nog tevreden waren met een olijftak. Natuurlijk kijken we ook naar de nieuwe Spelen, die in 1924 weer een tweede leven kregen. We bespreken sportmode en stellen je voor aan de Parijse illustrator Ugo Gattoni (1988) die tekende voor de affiches voor deze Spelen. 

DADA is een tijdschrift voor kinderen van 6 tot 106. Over kunst en kunstgeschiedenis. Zonder advertenties. We maken DADA voor iedereen die verder kijkt dan zijn neus lang is en altijd nieuwsgierig blijft naar hoe het anders kan. Het gaat bij DADA om het plezier van het kijken en dus is iedere DADA zelf ook een plaatje.

Veel plezier met deze DADA over Kunst en Sport (en met de sportzomer)!

De Zwitserse kunstenaar Tinguely (1925 - 1991) verhuisde in 1953 naar Parijs en zou de rest van zijn leven in Frankrijk wonen en werken. Hij werd vooral bekend door zijn kinetische kunst. Hij maakte deel uit van het Nouveau Réalisme (een Franse kunststroming, verwant aan de Pop-art-beweging) en was goed bevriend met Yves Klein en Daniel Spoerri. De kinetische kunst bracht beweging in de kunst en je kunt de kunst van Tinguely alleen echt begrijpen als je de beelden in beweging ziet. Daarom staat in het begin van dit nummer qr-codes naar filmpjes waarop de kunst beweegt. Er zijn machines die kunnen dansen en zelfs machines die kunnen tekenen. Tinguely maakte ook aan een paar zelfvernietigende machines, waarvan alleen nog foto's en filmpjes bestaan. Tinguely was getrouwd met de beroemde Franse kunstenaar Niki de Saint-Phalle, waar we al eerder een nummer van DADA aan wijdden. Ze werkten regelmatig samen aan vaak spectaculaire projecten, zoals de fontein naast het Centre Pompidou in Parijs, recent prachtig gerestaureerd. Als je foto's en filmpjes van tentoonstellingen van Tinguely bekijkt, zie je veel vrolijke toeschouwers. Tinguely had een hekel aan witte musea waar je stil moet zijn: van hem mocht er best iets te lachen zijn. Een vrolijk nummer dus, met kunst van een vernieuwende kunstenaar die alles wilde veranderen. Tinguely: 'Alles beweegt. Stilstand bestaat niet. Laat je niet beheersen door ouderwetse opvattingen van tijd. Weg met uren, seconden en minuten. Leef in de tijd. Wees statisch, wees statisch - met de beweging. Voor het statische, in het huidige NU. Weersta de neiging om uit angstige zwakte het bewegende tot stilstand te brengen, ogenblikken te fixeren en het levendige te doden. Stop met het vastklampen aan 'waarden' die toch zullen instorten. Wees vrij, leef! Stop met het bouwen van kathedralen en piramides die als suikerwerk zullen afbrokkelen. Haal diep adem, leef in het nu, leef op en in de tijd.'

Na de DADA over rood (nummer 111) en blauw (nummer 114) speelt in dit nummer groen de hoofdrol. De kleur van eeuwenoude faraobeeldjes en van de gemberpot die Mondriaan graag schilderde. De kleur van de duivel in de middeleeuwen, de bloementuinen van de impressionisten en de jurk van de bruid in het Portret van Giovanni Arnolfini en zijn vrouw, geschilderd in 1434 door Jan van Eyck. Het is de kleur van het moment. Van milieubeschermers en klimaatactivisten. De kleur van duurzaamheid. Van de natuur, van de lente en een nieuw begin. De kleur van verandering. Groen staat voor hoop. En de wereld kan wel wat groen gebruiken, dachten we.

Rond 1900 was Parijs het middelpunt van de kunstwereld. Daar werd dat jaar de Wereldtentoonstelling gehouden. Ook werden er veel tentoonstellingen van gevestigde kunstenaars georganiseerd in het Louvre, het Grand Palais, het Petit Palais en het Champ de Mars. Galeries, zoals die van Paul Durand-Ruel (1831-1922) en Ambroise Vollard (1866-1939), toonden werk van avant-garde kunstenaars. In Parijs gebeurde het allemaal. Daar kon je naam maken en beroemd worden. Kunstenaars van over de hele wereld verhuisden naar de Franse hoofdstad. Ze kwamen vaak terecht in buitenwijken als Montmartre en Montparnasse waar de woningen en ateliers nog betaalbaar waren. Al die kunstenaars met al die nieuwe ideeën woonden bij elkaar om de hoek, en zagen elkaar op straat, of aan het einde van de dag in het café op de hoek.  

Het was de tijd van het post-impressionisme. De schilder Cézanne liet het perspectief los in zijn werk. Picasso zei later: ‘Wat Cézanne met de werkelijkheid heeft gedaan, was veel vooruitstrevender dan de stoommachine’.  Dat is misschien wat overdreven, maar Cézanne effende zeker de weg. Kubistische kunstenaars wilden een voorwerp van verschillende kanten laten zien. Driedimensionale voorwerpen werden uit elkaar gehaald en als abstracte stukjes op een tweedimensionaal doek geschilderd. Een toeschouwer ziet het voorwerp van verschillende kanten, allemaal tegelijk. Kleur was minder belangrijker. Het palet van de kubisten bestaat uit bruin en grijs, aangevuld met zwart en wit. Ook het onderwerp was ondergeschikt. Ze schilderden vooral stillevens, maar ook wel landschappen en portretten.

De Spaanse kunstenaar Picasso was ook naar Parijs verhuisd. Hij leerde daar in 1907 Braque kennen. Picasso woonde en werkte in de Bateau-Lavoir, om de hoek van Rue d’Orsel, waar Braques zijn atelier had. Ze zagen elkaar bijna elke dag. Samen met Gris ontwikkelden Picasso en Braque het kubisme. De beginfase wordt ook wel analytisch kubisme genoemd. Later ontstond het zogenaamde synthetisch kubisme. Een terugkeer naar simpele vormen, heldere kleuren en nieuwe technieken zoals collages waarbij papier en kranten onderdeel zijn van het schilderij. Deze ontleding van de werkelijkheid was het begin van de moderne kunst. 

De Eerste Wereldoorlog betekende het einde van het kubisme. Braque moest naar het front, waar hij in 1915 zwaar gewond raakte aan zijn hoofd. Hij onderging een zware operatie, het herstel duurde twee jaar. Ook Derain was aan het front, net als veel andere kunstenaars.

Het kubisme wordt vaak gezien als een stroming die alleen op zoek was naar de vorm, maar de vraag is of dat klopt. Op de site van het Tate in Londen staat dit citaat van Picasso:

Als een stukje krant een fles kan worden, geeft dat ons iets om over na te denken, zowel bij kranten als bij flessen. Dit verplaatste object is een universum binnengegaan waarvoor het niet gemaakt is en waar het tot op zekere hoogte zijn vreemdheid behoudt. En over deze vreemdheid wilden we mensen aan het denken zetten, omdat we ons er terdege van bewust waren dat de wereld heel vreemd en niet bepaald geruststellend aan het worden was*.

De wereld was inderdaad vreemd en zeker niet geruststellend. Na de Eerste Wereldoorlog waren er 4.935.975 doden aan Geallieerde kant, en 3.289.196 bij de Centralen. Een totaal van 8.225.171 doden. Krankzinnig en bijna niet te bevatten. Het kubisme had het voorvoeld, en aangekondigd. In dit nummer laten we zien wat het was, hoe het ontstond en ook hoe het overging in nieuwe kunststromingen.

Dit nummer van DADA gaat over de farao's van het oude Egypte.  Nog steeds fascinerend. De Steen van Rosette was niet lang geleden nog te zien in het British Museum in Londen. De laatste kans om de steen in Europa te zien want ze gaat binnenkort terug naar Egypte. Zoals het hoort, maar jammer is het wel. De beroemde steen was de sleutel waarmee het hiërogliefenschrift werd ontcijferd. Het krijgt ongetwijfeld een ereplek in het nieuwe Grand Egyptisch Museum in de Egyptische hoofdstad Caïro. Dat opent binnenkort aan de rand van de stad, naast de piramides van Gizeh. Het oude museum was blijkbaar hopeloos ouderwets en niet toegerust om de miljoenen bezoekers per jaar te ontvangen, maar wel een van de mooiste musea ter wereld. Je kon er onbespied oog in oog met de oudheid staan. Nog niet alles zat achter glas en er stond niet op elke hoek van elke zaal een strenge suppoost. Het was een museum waarin je je heel even Carter kon wanen, de beroemde Egyptoloog die het graf van Toetanchamon ontdekte. 

Een deel van de collectie uit het oude museum is al overgebracht naar het nieuwe gebouw. Alle mummies gingen in een statige optocht door de stad naar hun nieuwe eeuwige plek. Grote namen. Beroemde farao's. De koningen die de opdracht gaven voor de kunstwerken in deze DADA. Het nieuwe museum is af maar de opening wordt om onbekende redenen steeds uitgesteld. Er wordt nu gemeld dat het dit jaar echt gaat gebeuren. 

Toch hoef je niet per se naar Egypte om oog in oog met het oude Egypte te staan. De collectie van het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden behoort tot de tien belangrijkste Egyptische verzamelingen in de wereld. Ook op Art Google is er van alles te vinden en te zien. Doen hoor! Te mooi om niet te zien.

Het stilleven is van alle tijden. De Romeinen schilderden al stillevens op muren, die in de Italiaanse stad Pompeï bijvoorbeeld nog bewaard zijn gebleven. In de middeleeuwen verdween de belangstelling, maar in de zeventiende eeuw bereikte de productie van stillevens in Nederland en Vlaanderen een hoogtepunt. Sommige stillevens waren een klein vermogen waard. In 1657 werd de nalatenschap van de Amsterdamse kunsthandelaar Johannes de Renialme (1600 - 1657) opgemaakt. Hij had een verzameling van een paar honderd schilderijen, waaronder ook veel stillevens. Het kostbaarste stilleven was van de Utrechtse schilder Jan Davidsz. de Heem (1606 - 1684). Het schilderij werd getaxeerd op 1.000 gulden, en dat is omgerekend naar nu zo'n € 13.000. Het was 200 gulden duurder dan een schilderij van Rembrandt en dat zegt iets over de waardering van stillevens in die tijd. Een ander schilderij van Davidsz. de Heem, Festoen van vruchten en bloemen, hangt tegenwoordig in de eregalerij van het Rijksmuseum in Amsterdam en geldt als een van de topstukken. 

In de eeuwen daarna nam de belangstelling voor stillevens weer wat af. Schilders als Adriaen Coorte (1659/1664 – na 1707), werden zelfs bijna helemaal vergeten. Gelukkig werd zijn werk in de twintigste eeuw herontdekt. Ook van hem heeft het Rijkmuseum prachtige stukken in de collectie. Die zijn ook allemaal thuis te zien, gewoon vanuit de bank, via de rijksstudio, de digitale beeldbank van het museum. 

Gelukkig hebben moderne en hedendaagse kunstenaars het stilleven weer herontdekt. Bijna alle grote vernieuwingen van alle belangrijke kunststromingen uit de negentiende en twintigste eeuw zijn terug te zien op stillevens. Want anders dan een model voor een portret, zal een appel op de fruitschaal niet vragen om een pauze. Een stilleven hoeft niet te lijken en geeft de kunstenaar veel vrijheid om te doen wat hij wil. Hij kan naar hartelust experimenteren en nieuwe dingen uitproberen. Ook biedt het stilleven de mogelijkheid om je mening over iets te geven, zonder dat je meteen het achterste van je tong hoeft te laten zien. In landen waar het recht van vrije meningsuiting niet gegarandeerd wordt door de overheid, kan dat je leven redden. Op bladzijde 23 zie je een mooi voorbeeld van de Chinese kunstenaar Liu Bolin (1973). Als je niet vrij bent om te zeggen wat je denkt, is 'stilleven' inderdaad een van de beste manieren om het systeem aan de kaak te stellen. 

Veel mensen noemen Barcelona in één adem met de wereldberoemde Catalaanse architect Gaudí (1852-1926). Er komen ieder jaar weer miljoenen toeristen uit de hele wereld naar Barcelona om het werk van Gaudí te zien: de huizen, het park, en de Sagrada Família natuurlijk, zijn levenwerk. Zijn werk  staat op ansichtkaarten, kalenders, sleutelhangers, dienbladen en allerlei andere souvenirs. Maar liefst zeven bouwwerken van Gaudí uit of uit de buurt van Barcelona staan op de werelderfgoedlijst van Unesco: Park Güell, Palau Güell, Casa Milà, Casa Vicens, de gevel en crypte van de Sagrada Família, Casa Batlló en de crypte van Colonia Güell. En alsof dat allemaal nog niet bijzonder genoeg is: Gaudí zelf is voorgedragen om zalig verklaard te worden door de Katholieke kerk.

Toch was Gaudí niet altijd zo populair. In het begin werden zijn huizen, ontworpen voor rijke ondernemers, behoorlijk belachelijk gemaakt. Casa Milà, bijvoorbeeld, kreeg al snel de bijnaam La Pedrera, en dat is Spaans voor "steengroeve". Het werd vergeleken met een stapel stenen of het resultaat van een aardbeving, en soms zelfs met een hangar voor vliegtuigen (zie ook bladzijde 7). De kritiek was ook buiten Spanje te horen. Toen Gaudí in 1910 in Parijs exposeerde, noemden mensen zijn werk een "salade van verschillende stijlen" en "een nachtmerrie van een brein dat kracht en originaliteit mist".

Het succes kwam Gaudí dus heus niet aanwaaien maar hij koos zijn eigen weg. Gebouwen in opvallende vormen, geïnspireerd op de natuur... en kleurrijk! Zijn werkwijze was ook duidelijk anders. Hij was geen architect die alles bedacht achter de tekentafel. Gaudí stond op de bouwplaats en bedacht en ontwikkelde ter plaatse. Zo ontstonden die bijzondere onnavolgbare organische gebouwen die vaak meer de indruk wekken dat ze zo zijn gegroeid in plaats van gebouwd. De Sagrada Família wordt gezien als hét meesterwerk van Gaudí. Al zijn opvattingen over architectuur zitten erin. De kerk is zijn laatste werk. In deze DADA laten we ook zijn andere werk zien, en vertellen we meer over het leven van deze beroemde Spaanse architect. 

Na DADA Rood, een nummer dat vorig jaar verscheen, verkennen we in dit nummer de kleur blauw. Lange tijd onbemind, maar tegenwoordig de lievelingskleur van veel mensen. We reizen door de tijd en naar alle hoeken van de hele wereld voor kunst waarin blauw de hoofdrol speelt. Je leest in dit nummer van DADA hoe blauw gemaakt kan worden en je komt te weten waarom de kleur eeuwenlang heel kostbaar was en waarom de luchten op oude schilderijen zo vaak naar grijs neigen. We nemen je mee naar de Giotto kapel in Padua en de Iraanse stad Isfahan, naar de prachtige Moskee van de sjah. Giotto, Van Gogh, Monet, Yves Klein en Picasso gaven blauw de ruimte.

De eerste elektronische computer werd in Engeland gebouwd in 1943, tijdens de Tweede Wereldoorlog en gebruikt om geheime codes te ontcijferen. De eerste computer heette Colossus en was (de naam zegt het al) kolossaal groot, zeker een paar klaslokalen. Je kunt ‘m tegenwoordig nog bekijken in the National Museum of Computing, in Bletchley Park, in de buurt van Londen. Herbouwd en weer helemaal werkend!

Met de komst van de personal computer veranderde alles. De eerste Mac kwam in 1984 op de markt. Het allereerste nummer van DADA, (nummer 0, over Mondriaan) werd geschreven op een Mac die je hierboven ziet. Nu heel beige en hopeloos oud en klein, maar toen behoorlijk hip en snel hoor. We werken trouwens nog steeds op Mac maar wel op de nieuwste verie en op een (veeeeeeel) groter scherm. Al die computers, beeldschermen en snelle ontwikkelingen lieten hun sporen na. In de samenleving, in de ruimtevaart en natuurlijk ook in de kunst. Hoe? Dat lees je in ons nieuwste nummer van DADA over Pixel Art. 

We gaan terug naar het begin en laten je de ontwikkelingen in de games zien. Van Pong, het allereerste videospel, uit 1972, tot Minecraft en De legende van Zelda, volgens kenners de beste spellenreeks die er ooit gemaakt is. Omdat de beeldschermen nog niet zo mooi en goed waren als nu, zag alles er gekarteld en gepixeld uit. Die nieuwe vreemde pixelwereld vormde voor veel kunstenaars en architecten een nieuwe inspiratiebron voor hun vormentaal. We zien het in street art, in architectuur en zelfs in de glas-in-loodramen in de beroemde Dom van Keulen in Duitsland.

En als je het eenmaal ziet, zie je het overal. We springen terug in de tijd en laten je zien hoe er ook toen al pixel art was, die toen natuurlijk nog geen pixel art genoemd werd. Een nummer met werk van Mondriaan, Roy Liechtenstein en Space Invader. Over Gerhard Richter, een 18e eeuwse matrashoes uit de Maghreb  en de Pixel Boxes van Angela Bulloch. Adam Lister, eBoy en Shawn Smith, de kunstenaar van de gorilla op de cover.

In dit nummer reizen we naar de andere kant van de wereld. Naar Australië, om precies te zijn. De Aboriginals zijn de oorspronkelijke bewoners. Al meer dan 30.000 jaar geven ze hun kennis en cultuur van generatie op generatie door. Beeldende kunst, dans, songlines: alles gaat over de verhalen van de voorouders. Verhalen over het ontstaan van de aarde. Voor ons aan de andere kant van de wereld lijkt Aboriginalkunst vaak abstract. Zigzaglijnen, stippellijnen, arceringen en cirkels zijn bekend voor westerse ogen die al een eeuw gewend is aan non-figuratieve kunst. Maar Aboriginalkunst is niet abstract: zo staat een stippellijn vaak symbool voor een dagreis en een cirkel voor een waterbron. De tekens en symbolen uit de beeldtaal van Aboriginalkunst gaan over het territory - het land en de eeuwenoude mythen die daar bij horen. Wie Aboriginalkunst bekijkt, reist door verschillende gebieden, zoals de honderden verschillende clans die samenleven op dit eiland-continent nog steeds regelmatig doen. Je doorkruist dorre woestijnen en groene bossen, steekt bergen over en bevaart rivieren. Je kruist paden met kangoeroes, ziet leguanen en varanen en met een beetje geluk kom je zelfs de mythische regenboogslang op het spoor. Aboriginalkunstenaars houden hun cultuur al tienduizenden jaren onafgebroken levend – uniek in de wereld – maar dat betekent niet dat er geen vernieuwingen zijn. Aboriginalkunst is altijd een subtiele mix van traditie en moderniteit.

Dankzij hedendaagse kunstenaars heeft Aboriginalkunst niet alleen een lang verleden, maar ook een toekomst. Toen de eerste kolonisten eind 18e eeuw aankwamen, leefden er tussen de 315.000 en de 750.000 mensen in Australië. In 2006 werd het aantal inheemsen door het Australian Bureau of Statistics geschat op 517.200: en dat is maar 2,5% van de totale bevolking van Australië. In 1976 nam de Australische overheid de Land Rights Act aan. Dit houdt in dat Aboriginals kunnen onderhandelen met de overheid over land. Als Aboriginalrechten op het land zijn bewezen, mag het land niet worden veranderd. Dit is van belang, want Aboriginals zijn onlosmakelijk verbonden met het land. Er komt steeds meer aandacht en respect voor het erfgoed van de Aboriginals. Zo is Uluru, een enorme rotsformatie in de outback van Australië, een van de bekendste toeristische attracties. Voor de Aboriginalclan Anangu is het een heilige plaats. Sinds 1985 zijn ze weer eigenaar, maar het beklimmen is pas sinds 2019 verboden. Er is nog een wereld te winnen dus. 

In deze DADA staat de kleur rood centraal. We reizen door de tijd en naar alle hoeken van de hele wereld voor kunst waarin rood de hoofdrol speelt. Het is geen chronologische, maar een thematische benadering. Zo staan in deze DADA een fresco uit Pompeï en een Japanse prent bij elkaar, en bespreken we een klassiek schilderij in hetzelfde artikel als street art. We laten schilderkunst zien, en beelden, films, installaties, glas in lood, etsen en architectuur. Een reis door de kunstgeschiedenis die je zeker wilt maken. Met werk van onder andere Rothko, Chiharu Shiota André Derain, Andy Warhol, Cy Twombly, Dante Gabriel Rossetti, Kees van Dongen en Marc Chagall.

In december 1936 opende in het Museum of Modern Art (MoMA) in New York de tentoonstelling 'Fantastische kunst, dada, surrealisme'. Naast het werk van Duchamp, Dalí, Magritte en Miró was er ook werk te zien van een kunstenaar die 400 jaar eerder werd geboren. Bezoekers van het museum kwamen voor nieuw werk van hedendaagse kunstenaars, maar stonden vertwijfeld te kijken naar vijf werken van een zekere Arcimboldo van wie ze nog nooit hadden gehoord. Stillevens, geschilderd met fruit, groenten, dieren en allerhande voorwerpen, maar die, als je ze beter bekeek, wonderbaarlijke portretten vormden. Deze zogenaamde compositieportretten behoren nu tot de beroemdste schilderijen uit de kunstgeschiedenis. Het werk van Arcimboldo (1527 - 1593) was een belangrijke inspiratiebron voor de surrealisten. Dalí noemde Arcimboldo zelfs de vader van het surrealisme. Door de nieuwe belangstelling van de surrealisten stond het werk van Arcimboldo weer opnieuw in het middelpunt van de belangstelling. Het is tegenwoordig weer helemaal terug en inspireert moderne en hedendaagse kunstenaars. Dat de kunst van Arcimboldo doorwerkt tot de dag van vandaag, komt ook omdat alle geheimen nog niet zijn ontrafeld. Er zijn heel veel interpretaties mogelijk en ze lopen soms ook door elkaar heen. Het werk is grappig en speels maar heeft soms ook een politieke functie. Er spreekt een grote liefde voor de natuur uit, maar ook een voorliefde voor het groteske en het monsterlijke. Door de gezichten in de compositieportretten te schilderen met bloemen en blaadjes, en fruit en groente te schilderen, laat Arcimboldo zien dat de mens, die sinds de Renaissance lang heeft geloofd dat hij in het middelpunt van de wereld staat, uiteindelijk slechts een klein onderdeel is van een groter geheel dat hem overstijgt. Als je alle planten, bloemen en dieren van de compositieportretten zou weghalen, zou er niet veel overblijven. Zo beschouwd heeft het werk van Arcimboldo ook zeker een diepere betekenis. De oude meester blijft verrassen. Gek genoeg zijn er geen Nederlandse publicaties over Arcimboldo. Gelukkig is er nu deze DADA.

Deze DADA neemt je mee naar het oude Mexico en de verdwenen beschavingen van de Olmeken, Zapoteken, Tolteken, Azteken en Maya's. Toen in 1519 de Spaanse bezetter Hernán Cortés (1485 - 1547) met een vloot van 11 schepen en 530 bemanningsleden aan de kust van Cozumel arriveerde, waren de beschavingen van de Olmeken, Zapoteken, Tolteken al verdwenen. De komst van de Spanjaarden betekende uiteindelijk ook het einde van de beschavingen van de Maya's en de Azteken. Het ging bepaald niet zonder slag of stoot. Cortés en zijn troepen kwamen op 8 november in de Azteekse hoofdstad Tenochtitlan aan. Ze werden vreedzaam door de hoogste leider Montecuhzoma II (1466 - 1520) ontvangen. Aan het begin van de 16e eeuw was Tenochtitlan met zo'n 200.000 inwoners een van de grootste steden ter wereld. De stad was gebouwd op een eiland in een meer en op het meer peddelden duizenden kano's, met soms wel meer dan zestig mensen aan boord. De Spanjaarden keken hun ogen uit. ‘Gebouwen rezen op uit het water. Alles was van steen. Het was een betoverende aanblik,’ schreef Cortés later. ‘Het was allemaal zo wonderbaarlijk dat ik niet goed weet hoe ik deze eerste indruk zou moeten beschrijven.’ Om je een idee te geven van de pracht en praal van Tenochtitlan: hierboven zie je de hoofdtooi van Montecuhzoma II. De Spanjaarden waren natuurlijk ver in de minderheid maar gijzelden Montecuhzoma II en zijn regering in een poging de macht toch in handen te krijgen. In de zomer van 1520 brak oorlog uit. De Spanjaarden verloren in de eerste weken zo'n tweederde van hun manschappen maar de Spaanse koning stuurde nieuwe manschappen. Bovendien was er door de komst van de Spanjaarden een pokkenepidemie uitgebroken, en daar bleken de Azteken niet tegen bestand. In 1521 konden de Spanjaarden de hoofdstad na een beleg van 90 dagen innemen. Op 13 augustus 1521 werd Tenochtitlan door Cortés met de grond gelijk gemaakt. De monumenten werden tot op de fundamenten vernietigd. De Azteekse beschaving was binnen een paar jaar genadeloos vernietigd. Negen op de tien inwoners overleefden het niet. Op de ruïnes van Tenochtitlan werd Mexico-Stad gebouwd, dat eerst de hoofdstad van Nieuw-Spanje werd en later de hoofdstad van Mexico.
En zo eindigde het grote Azteekse rijk. Deze DADA laat je zien hoe het was.
Veel plezier!

De kunstwereld was en is een mannenbolwerk. Natuurlijk bestaan er wel beroemde vrouwelijke kunstenaars, maar ze zijn in de minderheid. Gentileschi, Camille Claudel, Jenny Holzer, Marlene Dumas, Berthe Morisot, Sonia Delaunay, Frida Kahlo, Louise Bourgeois, Yayoi Kusama, Niki de Saint Phalle, Cindy Sherman ... Als lezer van DADA ken je deze kunstenaars natuurlijk wel. En je hebt vast wel eens werk van hen gezien. Maar in de kunstwereld hebben vooral mannen het voor het zeggen en dat is een feit waar we niet omheen kunnen.

Natuurlijk heeft het te maken met de beperkingen die vrouwen eeuwenlang opgelegd werden. En het is allemaal nog niet eens zo lang geleden: vrouwen konden pas in 1922 bij de Tweede Kamerverkiezingen voor het eerst stemmen. Nog geen honderd jaar geleden dus. En pas in 1956 (!) werd de 'Wet handelingsonbekwaamheid' afgeschaft. Je kunt je er niks meer bij voorstellen, maar vanaf toen mochten getrouwde vrouwen pas een eigen bankrekening openen en zonder toestemming van hun man op reis gaan. Dat is nu gelukkig wel anders, maar we zijn er nog niet.

In 2019 werd de positie van vrouwelijke kunstenaars in de Nederlandse kunstwereld in kaart gebracht. Slechts 13 procent van de kunst in museumzalen is gemaakt door een vrouw. De kunst van vrouwen is maar 2 procent van de omzet van de kunstmarkt. En 10 procent van de internationale galeries vertegenwoordigt geen enkele vrouwelijke kunstenaar.

In deze DADA laten we zien hoe vrouwen in de kunstwereld eeuwenlang buitengesloten werden. Ze werden niet toegelaten op de kunstacademie, ze mochten niet modeltekenen (want naakt!), ze werden niet toegelaten tot schildersverenigingen en konden dus ook niet insturen voor tentoonstellingen. Toch zijn er altijd vrouwelijke kunstenaars geweest die het er niet bij lieten zitten. Ze trotseerden de moeilijkheden, baanden de weg en voegden iets wezenlijks toe aan de kunstwereld waarin veel te lang veel te veel door mannen werd bepaald. In deze DADA hebben we al die vrouwen bij elkaar gebracht. We moesten natuurlijk wel ergens een grens trekken - deze DADA werpt vooral een ander licht op de kunstgeschiedenis. We maakten deze DADA voor iedereen die zijn blik wil bijstellen. In alle tijdperken, in alle kunststromingen is er prachtig werk van vrouwen te ontdekken. Hoog tijd, vind je niet?